ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ
Νέο περιβάλλον και προκλήσεις
Στη δύσκολη συγκυρία, οικονομική, αξιακή, και θεσμική, που διέρχεται η πατρίδα μας, η κοινωνία περιμένει από εμάς να αποτελέσουμε στήριγμα της εθνικής ανάταξης. Ο νόμος είναι πλέον γεγονός, και ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, ανεξάρτητα από τις όποιες επιφυλάξεις, έχουμε την ευθύνη, να δείξουμε τον απαραίτητο σεβασμό και να τον υλοποιήσουμε, με τρόπο που να καταξιώσουμε το Πανεπιστήμιό μας στην ελληνική και ευρωπαϊκή κοινωνία. Η κρίση στο Πανεπιστήμιο μας έχει μετεξελιχθεί σε κρίση διαφάνειας, προσανατολισμού, και επιλογών. Η αντιμετώπιση αυτής της κρίσης και των επιπτώσεων της στο κύρος του θεσμού του Πανεπιστημίου μας, απαιτεί τη δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων για να το κάνει ανταγωνιστικό στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, με προσφορά στην ελληνική και ευρωπαϊκή κοινωνία και στην επίλυση των προβλημάτων της, και να αποτελέσει το όχημα για την επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση των αποφοίτων του.
Όραμα
Ένα πανεπιστήμιο ευέλικτο, συμμετοχικό, εξωστρεφές, δημιουργικό, ανταγωνιστικό, καινοτόμο και βιώσιμο. Οι χαρακτηρισμοί αυτοί πρέπει να προσδιορίζουν το Ίδρυμα τόσο ως προς την εκπαίδευση, την έρευνα και καινοτομία, αλλά και ως προς την αμοιβαία του σχέση με την ελληνική και ευρωπαϊκή κοινωνία.
Υλοποίηση Οράματος
Υλοποίηση αυτού του οράματος πρέπει να γίνει με συγκεκριμένους μετρήσιμους στόχους για την ουσιαστική αναβάθμιση του Πανεπιστημίου και την ομαλή μετάβασή του από τη σημερινή κατάσταση, η οποία πρέπει να ληφθεί υπόψη και να αξιολογηθεί, στο Πανεπιστήμιο του αύριο. Για την υλοποίηση αυτή απαιτούνται οι απαραίτητοι μετασχηματισμοί στα δομικά και λειτουργικά του χαρακτηριστικά. Ο τρόπος υλοποίησης του νέου νόμου αποτελεί μία τεράστια πρόκληση της πανεπιστημιακής κοινότητας. Απειλή αποτελεί η ανεπιτυχής εφαρμογή του και η στείρα αντιπαράθεση απόψεων περί του ορθού ή όχι των διατάξεων του, όταν η εμπειρία έχει δείξει, από την εφαρμογή παλαιότερων διατάξεων, ότι το διακύβευμα είναι η σωστή του εφαρμογή. Δυνατό σημείο οι αστείρευτες εσωτερικές δυνάμεις οι οποίες με την απελευθέρωσή τους μπορούν να οδηγήσουν το πανεπιστήμιο στη νέα εποχή.
Ο νέος νόμος έχει διατάξεις που χρειάζονται συζήτηση και βελτίωση. Στη συζήτηση αυτή η ακαδημαϊκή κοινότητα, πρέπει να προσέλθει με συγκεκριμένες προτάσεις, οι οποίες οφείλουν να ενσωματωθούν σ’ αυτόν. Παρά τα όσα αρνητικά μπορούν να καταλογισθούν στο νέο νόμο, ένα είναι το βασικό πλεονέκτημά του: παρέχει πολλούς βαθμούς ελευθερίας στο ίδρυμα για την αυτοδιοίκηση και την αυτοτέλειά του μέσω του Οργανισμού, του εσωτερικού κανονισμού, και των καταστατικών χαρτών που θα υλοποιηθούν και θα ψηφισθούν από το Συμβούλιο του Ιδρύματος. Οι καταστατικοί αυτοί χάρτες είναι μεγάλης σημασίας και τα μέλη του Συμβουλίου θα έχουν την ευθύνη της ενσωμάτωσης των απόψεων της Πανεπιστημιακής Κοινότητας, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες του κάθε Τμήματος και Σχολής, ώστε να χαραχθούν νέοι αναπτυξιακοί δρόμοι για τη διδασκαλία, την έρευνα και τη διασύνδεσή του με την ευρωπαϊκή κοινωνία.
Δομή του Πανεπιστημίου και του Συμβουλίου
Το Ίδρυμα και το Συμβούλιό του πρέπει να στελεχωθούν από συναδέλφους με πίστη στις εσωτερικές του δυνάμεις. Πρόσωπα που θα στελεχώσουν το νέο Πανεπιστήμιο και το Συμβούλιο θα πρέπει να έχουν αναγνωρισμένο ακαδημαϊκό έργο, διεθνή ακτινοβολία, όραμα με συγκεκριμένους στόχους για το μέλλον, χωρίς κομματικές περιχαρακώσεις. Θα πρέπει να είναι ανεξάρτητα από τις όποιες δεσμεύσεις, εναγκαλισμούς και εξαρτήσεις, ικανά να υπερασπιστούν τα συμφέροντα του Πανεπιστημίου, χωρίς τις αγκυλώσεις του παρελθόντος. Τα άτομα αυτά θα πρέπει, με τη συλλογική τους δουλειά, να αντιμετωπίσουν την υφιστάμενη κρίση και ανταποκρινόμενα στην πρόκληση να δημιουργήσουν τις απαραίτητες διαδικασίες και κανονιστικό πλαίσιο για την επιτυχή υλοποίηση του νέου Οργανισμού.
Στη δύσκολη αυτή συγκυρία, για να πραγματοποιηθεί με επιτυχία το άλμα προς τα μπρος, τα στελέχη του Συμβουλίου πρέπει να έχουν την ικανότητα να συνθέτουν τις κυρίαρχες απόψεις της Ακαδημαϊκής Κοινότητας. Επιπλέον, θα πρέπει να έχουν αποδεδειγμένη ικανότητα σχεδιασμού και υλοποιήησης των στόχων καθώς και ικανότητα συνεργασίας, ώστε να ειναι δυνατή η συλλογική και αποτελεσματική απόδοση του οργάνου που θα υπηρετήσουν, διότι σε μικρό χρονικό διάστημα πρέπει να πραγματωθεί όλη η αναγκαία υποδομή για την ομαλή λειτουργία του νέου Ιδρύματος. Μα πάνω απ’ όλα να διαθέτουν την ορθή ικανότητα κρίσης για να μπορούν να διακρίνουν, να επιλέξουν αλλά και να συνδιαμορφώσουν, από κοινού με την ακαδημαϊκή κοινότητα στο σύνολό της, το νέο Πανεπιστήμιο.
Το Ίδρυμα θα πρέπει να έχει Δομή σύγχρονη και ευέλικτη που να ανταποκρίνεται στις νέες πραγματικότητες της ελληνικής και ευρωπαϊκής κοινωνίας. Με τον τρόπο αυτό, θα γίνει η μεγαλύτερη δυνατή εξοικονόμηση πόρων για την καλύτερη και πλέον αξιόπιστη παροχή εκπαιδευτικής και ερευνητικής υπηρεσίας. Η βιωσιμότητά του στις νέα ανταγωνιστική πραγματικότητα θα προσδιορίσει και τη νέα δομή του.
Αρχές λειτουργίας του Πανεπιστημίου και του Συμβουλίου του
Οι λειτουργίες και οι αρχές που θα τις διέπουν θα εμπεδωθούν κατά την αρχική φάση της λειτουργίας του Ιδρύματοσ και θα καταγραφούν στους καταστατικούς χάρτες. Η αρχική φάση θα είναι καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία του εγχειρήματος και οι αρχές που θα διέπουν τη λειτουργία του θα περιγραφούν στο νέο κανονιστικό του πλαίσιο. Οι λειτουργίες πρέπει να διέπονται από τις παρακάτω αρχές:
- Καθαρός προσανατολισμός που θα σχετίζεται με το όραμα και τους σκοπούς του νέου Οργανισμού. Συναντίληψη πέρα και πάνω από κομματικά σύνορα και αγκυλώσεις του παρελθόντος λαμβάνοντας υπόψη και συνθέτοντας τις απόψεις της ακαδημαϊκής κοινότητας.
- Συνεργασία μεταξύ των πυλώνων λειτουργίας του Ιδρύματος με αντίστοιχη κινητοποίηση όλων των εσωτερικών δυνάμεών του. Έλλειψη συνεργασίας και στείρα αντιπαράθεση αποτελούν κίνδυνο τελμάτωσης της εξελικτικής πορείας του πανεπιστημίου μας.
- Αποφάσεις με τη μέγιστη δυνατή πλειοψηφία για τη συνδιαμόρφωση του νέου προσανατολισμού και των στρατηγικών επιλογών στο πλαίσιο του νέου οράματος.
- Αμφίδρομοι δίαυλοι επικοινωνίας με την ακαδημαϊκή κοινότητα του Ιδρύματος και της ελληνικής και ευρωπαϊκής κοινωνίας.
- Διαύγεια στο σχεδιασμό, στην υλοποίησή του και στη λήψη των αποφάσεων. Η κρίση των θεσμών που έχει εισχωρήσει στην Πανεπιστημιακή κοινότητα πρέπει να ανατραπεί. Η ανατροπή αυτή μπορεί να γίνει μόνο με την καθολική διαβούλευση σε όλες τις φάσεις λειτουργίας του νέου Οργανισμού.
- Θέσπιση αντικειμενικών κριτηρίων για την αξιοκρατική επιλογή των ατόμων που θα στελεχώσουν το Συμβούλιο και τις άλλες διοικητικές θέσεις του Ιδρύματος, ώστε να υπάρξει αξιοκρατική αξιολόγηση. Η αναίρεση του αισθήματος ανασφάλειας απέναντι στις ορέξεις του ιδιωτικού τομέα που κάποιοι επικαλούνται, μπορεί και πρέπει μέσα από την ύπαρξη αυστηρών αντικειμενικών κριτηρίων να θωρακιστεί με την ύπαρξη κανονιστικού πλαισίου που θα διέπει τη λειτουργία των νέων θεσμών.
- Εξωστρέφεια. Το Πανεπιστήμιο λειτουργικά πρέπει να είναι εξωστρεφές προς την κοινωνία, ελληνική και ευρωπαϊκή, και με κατάλληλες στρατηγικές συνεργασίες προς όμορα ιδρύματα του εξωτερικού και εσωτερικού.
- Ομαλή μετάβαση από το υφιστάμενο καθεστώς στο πιο ανταγωνιστικό αύριο, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες και την παρούσα κατάσταση, σεβόμενη τις όποιες αποφάσεις συλλογικών οργάνων.
- Ορθολογική οικονομική διαχείριση. Στη δύσκολη οικονομική συγκυρία που διέρχεται η πατρίδα μας , η διαχείριση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων πρέπει να έχει ορισμένα χαρακτηριστικά, όπως προστιθέμενη αξία και εξορθολογισμό με αντίστοιχες διαθρωτικές αλλαγές και στρατηγικές συμμαχίες με φορείς της ελληνικής και παγκόσμιας κοινότητας. Η καινοτομία αποτελεί σημαντικό εργαλείο προς την κατεύθυνση αυτή, η οποία σε συνδυασμό με το συγκριτικό πλεονέκτημα των ελληνιστικών σπουδών στο διεθνές περιβάλλον, θα μπορούσε να καταστήσει το Πανεπιστήμιό μας πόλο αναφοράς της παγκόσμιας κοινότητας.
Η διάθεση πόρων πρέπει να έχει αναπτυξιακό χαρακτήρα (π.χ. μέσα από το διεπιστημονικό κέντρο) και όχι τη χωρίς κριτήρια διάθεση πιστώσεων με αντίστοιχη μείωση του αποθεματικού. Εξορθολογισμός μπορεί να γίνει με μείωση δαπανών και αύξηση εσόδων με αντίστοιχες διαθρωτικές αλλαγές στις υφιστάμενες δομές. Η αυτοδιοίκηση δεν είναι πάντα συνώνυμη με την αυτοδιαχείριση. Κλειδί αποτελεί η αύξηση της αποδοτικότητας των δομών του νέου Οργανισμού, μέσα από έμπειρους διαχειριστικούς μηχανισμούς και ανάπτυξη στρατηγικών συμμαχιών. Οι Πανεπιστημιακές δομές δε μπορούν να μετατραπούν σε επιχειρησιακές δομές και να αντικαταστήσουν τους μηχανισμούς της ελεύθερης αγοράς. Πρέπει πρώτα να αναγνωρισθούν οι τομείς, οι συνδεδεμένοι με την έρευνα, την καινοτομία και την εκπαίδευση, που μπορούν να παρουσιάσουν ευκαιρίες για συνεργασία με φορείς της ελληνικής και παγκόσμιας κοινωνίας, ώστε να δημιουργηθούν οι δυναμικές εκείνες που θα καταστήσουν το Πανεπιστήμιο ελκυστικό σε συνεργασίες.
Καθ. Γ.Χ Ζαλίδης